Κείμενο: Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
Με αφορμή το πρόσφατο ταξίδι μου στην αντίπερα όχθη του ατέλειωτου Ατλαντικού, στις Ηνωμένες Πολιτείες και συγκεκριμένα στην ποθητή για πολλούς Νέα Υόρκη και την πιο προσιτή ως προς την ταυτότητά της Βοστώνη και όντας υποψιασμένη τι θα συναντήσω μέσω των πολλών λογοτεχνικών ερεθισμάτων από αρκετούς αμερικανούς λογοτέχνες, στάθηκε αδύνατο να μην οδηγηθώ συνειρμικά στον αριστουργηματικό Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, τον κύριο εκφραστή του περιβόητου «αμερικανικού ονείρου».
Ζώντας από κοντά έστω και για κάποιες μέρες την νεοϋορκέζικη ατμόσφαιρα, εύκολα αντιλαμβάνεσαι ότι πέρα από την γκλάμουρ και φανταχτερή πλευρά της ασίγαστης πόλης, η κοινωνική ανισότητα και η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι ορατές.
Αναμφίβολα, ο Φιτζέραλντ, ένας από τους αγαπημένους μου αμερικανούς δημιουργούς, συνέδεσε όσο κανένας άλλος τις πτυχές της ζωής του με το μεγάλο αμερικανικό όνειρο. Σωστότερα, η ίδια η ζωή του Φράνσις είναι ένα τραγικό παράδειγμα των δύο όψεων του ιδανικού-ψευδαίσθηση, ότι δηλαδή κατέχεις την εντέλεια και την ευδαιμονία: από τη μια πλευρά, οι χαρές του έρωτα, του πλούτου και της επιτυχίας και από την άλλη, η τραγωδία που είναι συνυφασμένη με τις ακρότητες και την αποτυχία. Πέρα από τη σπάνια πνευματικότητα του Φιτζέραλντ, κάθε βιβλίο του κρύβει και μια προσωπική αποτυχία, όλες όμως παραλλαγές του «αμερικανικού ονείρου» που με τόσο πάθος βίωνε.
Φτάνοντας στο απαράμιλλης δυναμικής μυθιστόρημά του, ο κεντρικός ήρωας Τζέυ Γκάτσμπυ ενσαρκώνει εκπληκτικά το αμερικανικό όνειρο, το ιδανικό της προσωπικής επιτυχίας, της κοινωνικής και επαγγελματικής ανέλιξης και του πλούτου, σε συνθήκες ελευθερίας, ασχέτως καταγωγής, μόρφωσης, θρησκείας αλλά και τη διάψευσή του, σε ένα περίβλημα μιας «ξέφρενης» εποχής, βυθισμένης στην ανεμελιά και τη χλιδή. Κυρίως, το αμερικανικό όνειρο έχει ατομιστική και υλιστική βάση, μολονότι κάποιες όψεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν ιδεαλιστικές. Ο Γκάτσμπυ εκπληρώνει το αμέρικαν ντριμ μέσα σε τρία μόνο χρόνια: γίνεται πάμπλουτος, αγοράζει μια μεγάλη έπαυλη με “γαλάζιους κήπους”, έχει μπάτλερ, υπηρέτες και μια Ρολς-Ρόυς, ενώ διοργανώνει θρυλικά πάρτυ. Και όλα αυτά με σκηνικό την Αμερική πριν το Μεγάλο Κραχ του 1929, σε μια περίοδο δηλαδή πρωτοφανούς ευμάρειας, ηθικής χαλάρωσης και παρατεταμένης διαφθοράς. Εκείνα τα χρόνια το αμερικανικό όνειρο αναδυόταν σαν μια καινούρια Επαγγελία: το ατομικό ιδεώδες υποσχόταν ευτυχία, χρήμα και δόξα για όποιον ενδιαφερόταν να τα αποκτήσει. Ωστόσο, το όνειρο συχνά μεταμορφωνόταν σε απώλεια πικρή…η ευτυχία ξεγλιστράει.
«Έτσι χτυπιόμαστε πάντα, βάρκες κόντρα στο ρεύμα που αδιάκοπα μας ρίχνει στο παρελθόν». Συγγραφέας και ήρωας βίωσαν από πρώτο χέρι την ελαφρομυαλιά των αρχών της δεκαετίας του 1920 σε μια κοχλάζουσα Νέα Υόρκη που πασχίζει να χτίσει μια παραμορφωτική ευμάρεια που είναι εμφανής ακόμα και σήμερα σε πολλές πτυχές της πόλης.
Αναντίρρητα, η ιδιοφυής αποδόμηση του αμερικανικού ονείρου και της θαμπάδας αυτής της κούφιας εποχής ήρθε από τον ίδιο το συγγραφέα που γνώρισε πολύ καλά την ανάδυση και την πτώση του. Αν και θιασώτης αυτού του τρυφηλού τρόπου ζωής, εξελίχθηκε σε σκληρό επικριτή της λαμπερής ματαιοδοξίας του ονείρου, με τρόπο καταγγελτικό, βαθύ, σκοτεινό, πολυεπίπεδο και ίσως γι’αυτό διαχρονικό.
Είχα διαβάσει πριν καιρό μια ενδιαφέρουσα άποψη, την οποία και μεταφέρω: «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ αποτελεί αλληγορία όχι απλώς του αμερικανικού ονείρου, αλλά της μοίρας της ίδιας της Αμερικής. Η επερχόμενη κατάρρευση δεν αφορά μόνο τους πολίτες της υπερατλαντικής δημοκρατίας αλλά και όσους πίστεψαν και πιστεύουν ίσως ακόμα σε αυτό το νεωτερικό όραμα ελευθερίας, ευμάρειας και επιτυχίας. Εντούτοις, η απεικόνιση της κατάπτωσης μιας κοινωνίας που συνεχώς χάνει το ιδεαλιστικό της όραμα, η ηγεμονία του χρήματος, ο χυδαίος καταναλωτισμός, η ηθική εξαχρείωση και ο δρόμος προς τη χρεοκοπία-βασικά μοτίβα που ξεγυμνώνουν και καταβαραθρώνουν το αμερικανικό όνειρο-καθιστούν το Φιτζέραλντ επίκαιρο».
Και επειδή ο καθένας προφανώς και δεν είναι υποχρεωμένος να θέσει το μυαλό του σε τέτοιες, φιλολογικές έως ένα βαθμό, σκέψεις, ανέμελα αξίζει να ανακαλύψει τις ομορφιές που κρύβουν τόσο η Νέα Υόρκη όσο και η Βοστώνη. Το καταπράσινο και ειδυλλιακό Σέντραλ Παρκ, το μητροπολίτικο και πολύβουο κέντρο με τους τεράστιους ουρανοξύστες, η πολύχρωμη Ταιμς Σκουέαρ, τα ποικίλου ενδιαφέροντος μουσεία, η αξιομνημόνευτη θέα από σημεία της πόλης, το εκκεντρικό Μανχάτταν, το γραφικό Μπρούκλυν με τις εντυπωσιακές γέφυρες, οι ξεχωριστοί ναοί, τα κοσμοπολίτικα και ιδιαίτερα δρώμενα, οι μοναδικές βιβλιοθήκες, το εμβληματικό Άγαλμα της Ελευθερίας, το μυστηριακό Σάλεμ, το επιβλητικό Χάρβαρντ…είναι όλα εδώ! Και φυσικά πάνω από όλα η Αμερική θέλει και καλή παρέα-και εγώ είχα την καλύτερη!
Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
