Το 1986 ο Γιώργος Παπαθανάσης έφυγε από την Ελλάδα για την Αμερική. Κυνηγώντας τον ήλιο με το αεροπλάνο βίωσε τη «μεγαλύτερη μέρα της ζωής του», όπως λέει σήμερα, αφού διήρκεσε 24 ώρες ημέρα.
Θυμάται και λέει σήμερα ότι «στο ταξίδι εκείνο το κεφάλι μου ήταν άδειο». Καμία σκέψη δεν περνούσε από την οθόνη του μυαλού του. Καμία. Κανένα αίσθημα, ούτε φόβου, ούτε ελπίδας, τίποτα. Γνώρισε τότε το απόλυτο κενό που ερχόταν να εγκατασταθεί στην ύπαρξή του. «Κάπως έτσι πρέπει να είναι τα ζόμπι», λέει τώρα.
Το απόλυτο κενό στο μυαλό είναι προφανώς διαφορετικό από τη «σιγή του νου» που επαγγέλλεται ο Κρισναμούρτι. Άλλο το κενό και άλλο η ησυχία. Όμως το κενό που υπάρχει σήμερα στο μυαλό πολλών ανθρώπων, δεν έχει να κάνει με την ησυχία. Έχει να κάνει μ’ αυτό που – εννοώντας το κρανίο – λέμε λαϊκά «ακατοίκητο».
Και, μετά, έρχεται ο Αντώνης μια μέρα και – εξερευνώντας το κενό στο μυαλό των συμπολιτών – ρωτάει: «Νομίζεις ότι μας ψεκάζουν;».
– Όχι.
Του είπα «όχι», αλλά δεν είμαι και τόσο σίγουρος για το «όχι». Είπα «όχι», επειδή δεν θέλω «να ρίξω νερό στο μύλο» όλων εκείνων που πίσω από κάθε τι βλέπουν μία θεωρία συνωμοσίας εναντίον της ορθοδοξίας και του έθνους, ακόμα και για το αν πρέπει να έχουμε ή να μην έχουμε κοτέτσι στο σπίτι μας στο χωριό. Αυτό που υποψιάζομαι λοιπόν (και δεν το είπα στον Αντώνη) είναι ότι ναι μεν το κεφάλι μας είναι άδειο, δεν είναι όμως άδειο επειδή μας ψεκάζουν. Είναι άδειο το μυαλό των ανθρώπων γύρω μας, όπως ήταν άδειο το μυαλό του Γιώργου Παπαθανάση σ’ εκείνο το αεροπορικό ταξίδι του ως μετανάστης στις Η.Π.Α.
Είναι άδειο το κεφάλι των ανθρώπων, επειδή «μας πήρε και μας σήκωσε». Επειδή η ρίζα μας, ο τόπος που γεννηθήκαμε, δεν μας ανήκει ή, ακόμα κι αν είναι στ’ όνομά μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε σ’ αυτόν και πρέπει «να πάρουμε τον ομματιών μας» για να επιβιώσουμε. Είναι άδειο το κεφάλι των ανθρώπων, διότι πάμε να πλύνουμε πιάτα στην Αμερική και, γύρω από αυτή την εξαντλητική εργασία, θα οικοδομήσουμε το νόημα ολόκληρης της ζωής, είναι σα να λέμε ότι ο μισθός των 500 ευρώ είναι η μόνη αξία της ύπαρξής μας, η δε ανεργία είναι το εξοντωτικό τίμημα για ένα έγκλημα που δεν διαπράξαμε εμείς κι επειδή ο ένοχος διαφεύγει τσάκωσαν εμάς για να μας σφάξουν στο βωμό. Όλο αυτό «το πράμα» γύρω μας, αυτός ο εφιάλτης του εφήβου που ξεκινάει τη ζωή του, αλλά και του μεσόκοπου, ο οποίος λίγο πριν τη σύνταξη, χάνει τα πάντα, χάνει ακόμα και το σπίτι του, ακόμα και την αξιοπρέπειά του, την τιμή και την υπόληψή του, όχι γιατί έκαμε κάνα έγκλημα, αλλά επειδή ακολούθησε τους πάγιους κανόνες ενός συστήματος, αλλά το σύστημα αποφάσισε ξαφνικά και απροειδοποίητα ν’ αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Οι Τράπεζες έπεισαν τους δανειολήπτες να πάρουν δάνεια και δάνεια επί δανείων. Γνώριζαν οι δανειστές εκ των προτέρων και ακρίβεια ότι οι δανειολήπτες ΔΕΝ θ’ ανταποκριθούν. Ήταν αδύνατο ν’ ανταποκριθούν. Με κανένα τρόπο δεν θα μπορούσαν να καλύψουν την συμβατική τους υποχρέωση, όταν θα τραβούσε κάποιος «το χαλί κάτω από τα πόδια τους». Είναι σα να έχει ανέβει κάποιος με μία σκάλα στα κεραμίδια του σπιτιού να πιάσει τις σταλαγματιές και φυσάει ένας δυνατός αέρας, ρίχνει ένα κομμένο κλαρί πάνω στη σκάλα και η σκάλα πέφτει στα πατώματα, οριζόντια… Τι θα συμβεί; Ο ατυχής θα εγκλωβιστεί στη στέγη. Αν πηδήξει, θα τσακιστεί, θα σπάσει τα παΐδια του. Αν ο γείτονας δεν του δώσει τη σκάλα να κατέβει, ο άνθρωπος θα παραμείνει εκεί ανήμπορος για κάθε τι. Μένει γι’ αυτόν μόνο ένα άλμα στο κενό. Κι ο γείτονας δεν έχει καμιά γραπτή υποχρέωση να δώσει τη σκάλα στον συνάνθρωπο.
Ο γείτονας κωφεύει. Το κράτος κωφεύει.
Και, μετά, αδειάζει φυσικά το μυαλό. Οι άνθρωποι γίνονται ζόμπι. Είναι ανάγκη να μας ψεκάσουν για να γίνουμε βούρλα;
