Αντώνης Αντωνάκος: ΑΓΡΙΟΒΑΤΟΜΟΥΡΑ ΠΙΚΡΑ. (Διηγήματα, εκδόσεις Αδέσποτος Σκύλος,/ 2012, σελ. 40).
Γράφει ο Σταύρος Κοσμά Σταυρίδης
Αν δεν κάνουμε λάθος, πρόκειται για ιδιωτική, εκτός εμπορίου, έκδοση αντιτύπων, που ο συγγραφέας πρόσφερε στους φίλους του και με την ευκαιρία τον ευχαριστούμε που μας συμπεριέλαβε σ’ αυτούς. Προς τι, λοιπόν, η παρούσα δημοσίευση; Οι δυο αιτιολογίες που μπορούμε να προβάλουμε είναι πρωταρχικά ότι μας παρέσυρε ο ενθουσιασμός από την αποκάλυψη και απόλαυση μιας ξεχωριστής τέχνης, η οποία αξίζει να επισημανθεί, αφού ενέχει προσωπικά χαρακτηριστικά και αποτελεί, ποιοτικά, ένα βιβλίο διαφορετικό ανάμεσα στο πλήθος των άλλων εκδόσεων. Ο δεύτερος λόγος της παρουσίασης του βιβλίου είναι η πρόθεσή μας να μεταγγίσουμε στον καλοπροαίρετο φίλο αναγνώστη του τοπικού τύπου ένα δείγμα από το πλήθος των λεπτών και ωραίων συναισθημάτων που μας κατέκλυσαν κατά την ανάγνωση αυτών των μικρών σε μέγεθος αλλά πλουσίων σε περιεχόμενο διηγημάτων.
Μπορούμε να υποθέσουμε πολλά αντικειμενικά εμπόδια που απέτρεψαν το συγγραφέα από το να διεκδικήσει την εκδοτική επιτυχία που δικαιούται, συν την φιλοσοφημένη έλλειψη φιλοδοξίας που τον χαρακτηρίζει, πράγμα που διαφαίνεται και στα αφηγήματά του, όπου ως επί το πλείστον, διηγείται εμπειρίες του, σε πρώτο πρόσωπο. Τα θέματά του είναι νεανικές εμπειρίες στις οποίες αφήνει να διαφανεί η προσωπική του φιλοσοφία, η δική του οπτική στη ζωή και το κοινωνικό περιβάλλον καθώς και οι ευαισθησίες του, κυρίως η αυθόρμητη συμπόνια προς κάθε πάσχοντα. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι αυτό είναι κάτι αναμενόμενο από έναν μελλοντικό καλλιτέχνη ή ποιητή.
Οι αναφορές στον εαυτό του, είναι ενδεικτικές ταπεινότητας, με τάση αυτοκριτικής. Εκφράζει, διστακτικότητα, έλλειψη πείρας, ατολμία, αυτομομφή, μεταμέλεια ή και αυτοσαρκασμό. Υπάρχει δηλαδή μια εξομολογητική διάθεση, που απέχει από ομφαλοσκοπία, αφού αφορά τον καθέναν από μας, καθώς αναμετριόμαστε καθημερινά με παρόμοια διλήμματα.
Δε σχολιάζει, ούτε κατακρίνει τη συμπεριφορά των άλλων. Δε διαχωρίζει το καλό απ’ το κακό -η πραγματικότητα είναι ενιαία κι αυτή απεικονίζεται εδώ με αδρές γραμμές και λακωνικό λόγο. Ωστόσο, κατορθώνει να μας οδηγήσει σε ένα επίπεδο βαθύτερης κατανόησης του δράματος του σύγχρονου ανθρώπου, ιδίως των νέων, που πάσχουν, ως αθώοι και άπειροι, και υφίστανται τον παραλογισμό και την απανθρωπιά μιας αρρωστημένης κοινωνίας στην οποίαν καλούνται να προσαρμοστούν. (βλ. «Όασις», σελ. 36).
Μερικές φορές, όπως στο «Αγριοβατόμουρα Πικρά», (σελ.16), εκδηλώνει οργή για την αδικία και τη σκληρότητα που επικρατεί, αλλά και πάλι φαίνεται αυτή να στρέφεται πιο πολύ εναντίον του εαυτού του, ως συνυπεύθυνου για το κοινωνικό κακό, παρά εναντίον των πολλών που συθηκολογούν. Στο σημείο αυτό, όπως και αλλού, αφήνει να εκδηλωθεί μια συγκίνηση, γεμάτη ανθρωπιά. Ομολογεί κυρίως την αδυναμία του ως μεμονωμένου ανθρώπου για μια θετική παρέμβαση και τελικά ξεσπάει σε κλάμα, αλλά αυτό γίνεται εκ των υστέρων, όταν είναι πολύ αργά για να επανορθώσει τις παραλήψεις του.
Σε ένα άλλο διήγημα, σε άλλο χρόνο, προτού υποστεί την «κοινωνικοποίηση», που στην ουσία πρόκειται για μια υιοθέτηση ατομικού διαχωρισμού και αποξένωσης στο όνομα του κοινού συμφέροντος, με παράλληλη απονέκρωση της έμφυτης ευαισθησίας, ως παιδί, στην κατασκήνωση, δέχτηκε να κοιμηθεί αγκαλιά με το ψειριασμένο κοριτσάκι που αποζητούσε αποδοχή και τρυφερότητα, (Βηθλεέμ, σελ. 35).
Η προσοχή του συγγραφέα εστιάζεται όχι σε εντυπωσιακά μεγάλα ή συγκλονιστικά γεγονότα, αλλά σε απλά, καθημερινά, μάλλον ασήμαντα συμβάντα ενδεικτικά της ανθρώπινης φύσης όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα στην καθημερινότητα. Τα απλά αυτά επεισόδια πέρα από τη σημειολογική τους διάσταση φαίνεται ότι έχουν και αντίχτυπο στον ψυχικό μας κόσμο και παίζουν καθοριστικό ρόλο ως προς την κατεύθυνση της πνευματικής μας ανέλιξης. Η ψυχολογία επιβεβαιώνει ότι η αναισθησία και η ανικανότητα του ανθρώπου να συμπάσχει, (η έλλειψη «Συναισθηματικής Νοημοσύνης», κατά Daniel Goleman ή «ενσυναίσθησης», λέξης αντίστοιχης του Ελληνικής προελεύσεως Αγγλικού όρου «empathy»), αποτελεί τροχοπέδη στην ευτυχία του ατόμου και αρνητικό παράγοντα στην επιτυχία του στη ζωή. Από την άποψη αυτή τα διηγήματα αυτά είναι άκρως επίκαιρα και παρουσιάζουν ένα απροσδόκητο ψυχολογικό βάθος. Η σκληρότητα, η αδιαφορία και η απανθρωπιά συνιστούν καθημερινή εμπειρία, πλεονάζουν στα δελτία ειδήσεων αλλά και γύρω μας, όπου κι αν σταθούμε. Εντούτοις, ως εθισμένοι πλέον οι πολλοί, παραβλέπουμε ή υφιστάμεθα παθητικά αυτή την πραγματικότητα, εκτός αν η γνήσια τέχνη, όπως αυτή του Αντωνάκου με την μαγεία της μας την υποδείξει.
Ως προς το ύφος, έχουμε να παρατηρήσουμε ότι από την επιτυχή προϋπηρεσία του στην ποίηση ο συγγραφέας κράτησε την πυρηνική πυκνότητα του περιεχομένου που τη συνδυάζει με τη λιτότητα και το ρεαλισμό καθώς και την άνετη, φιλική αφήγηση. Υπάρχει σπινθηροβόλο πνεύμα, ευφυΐα και χιούμορ όπως «Στις Καλαμιές». Αν αναζητήσουμε επιρροές για μια συγκριτική προσέγγιση, νομίζω ότι ως προς τα θέματα μπορούμε να διακρίνουμε το εσωτερικό δράμα του μοναχικού ανθρώπου όπως το πρόβαλε ο Ντοστογιέβσκυ. Οι «Ταπεινοί και Καταφρομένοι» του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα δεν λιγόστεψαν δυστυχώς την σημερινή εποχή των θαυμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας . Ως προς την πλοκή, που συχνά είναι υποτυπώδης, αυτή ακολουθεί μια εσωτερική συνειδησιακή ροή με εναλλαγή των συναισθημάτων, σύμφωνα με την τέχνη του πρωτομάστορα στο χώρο του διηγήματος, του Άντων Τσέχωφ.
Σε ένα καθαρά «Τσεχωφικό» του διήγημα «Τα Κουκούλια», (σελ.10), ένας στρατιώτης που ζει καθημερινά τη σκληρή πειθαρχία σε τμήμα προκάλυψης στα σύνορα, έρχεται σε επαφή με μια γριά που του ζητάει ένα τσιγάρο κι εκείνος αμήχανα διστάζει και δεν της δίνει. Όταν η γριά τον δέχεται στο σπίτι της μια άλλη μέρα που αυτός της ζήτησε νερό, του έδειξε τα κουκούλια μεταξοσκώληκα που καλλιεργούσε και του δώρισε μερικά. Αυτό είναι όλο κι όλο το διήγημα. Κι όμως, πόσος κρυμμένος πλούτος υπάρχει σ’ αυτό! Αφήνει να διαφανεί μια επαφή δυο ξένων και αταίριαστων ανθρώπων, μοναχικών ψυχών, που το μόνο κοινό έχουν το κάπνισμα. Η μοναξιά τους είναι ο κοινός δεσμός τους με την ύπαρξη και η αναζήτηση επαφής ο κοινός σκοπός τους. Τα άλλα γνωρίσματα, όπως η ηλικία, το φύλο και ο τρόπος ζωής, είναι εξωτερικά, επιφανειακά. Τα κουκούλια γίνονται ένα θαυμάσιο σύμβολο συναισθηματικής απαλότητας και τρυφερότητας που εισβάλει στη ψυχή του νέου και ενσταλάζει μια αόριστη νοσταλγία για έναν κόσμο και μια ζωή που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σκληρότητα, τον παραλογισμό της στρατιωτικής πειθαρχίας και την εχθρότητα που εμπνέει, συντελώντας έτσι στην απομόνωση. Αλλά και αυτή η επιλογή του τόπου, τα σύνορα, άραγε, δεν παραπέμπουν στην οριακή μοναξιά, τη σύμφυτη με την συνειδητοποίηση της ύπαρξης; Τα απαλά κουκούλια γίνονται ένας συνδετικός ιστός, στοιχείο αναγνώρισης, εσωτερικής συγγένειας και επαφής δυο μοναχικών ψυχών που είναι σαν να λένε: είμαστε δυο άνθρωποι διαφορετικοί αλλά νοιώθεις όπως νοιώθω γι’ αυτό ξέρω καλά πώς νοιώθεις κι αυτό το ξέρεις και συ και επεμβαίνεις μέσα μου με μια δωρεά. Πρώτη εσύ κάνεις μια γενναία χειρονομία, μου δείχνεις το αντίδοτο του πόνου σου κι αυτό μου αρκεί και με ανακουφίζει.
Εν κατακλείδι, ο Αντωνάκος είναι ένας μάστορας του αφηγηματικού λόγου και άριστος τεχνίτης στο δύσκολο λογοτεχνικό είδος του διηγήματος. Είναι επίσης βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής. Σκληρός, επιφανειακά, αλλά κατά βάθος άκρως τρυφερός και ευαίσθητος. Έχει τη δύναμη να σκύβει βαθειά μέσα στον άνθρωπο και να αντικρίζει ευθέως το μυστήριο της ύπαρξης, με καθαρό μάτι, σαν παιδί, απροκατάληπτος, ελεύθερος από παντός είδους συνθήκες. Παρά τη δειλία την οποία τεχνιέντως περιορίζει στο νεαρό ήρωά του, -τον εαυτό του-, είναι άκρως έως προκλητικά τολμηρός, στηλιτεύοντας έμμεσα, αλλά επίμονα, την εκούσια απομάκρυνση του ανθρώπου από το φυσικό του μονοπάτι, στην αυτοεξορία του στην έρημο του Εγώ.
