ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΛΗΤΩ ΠΙΤΥΡΗ: «ΟΛΓΑ Η ΤΙΠΟΤΑ»

ΛΗΤΩ ΠΙΤΥΡΗ: «ΟΛΓΑ Η ΤΙΠΟΤΑ»
μυθιστόρημα, Εκδόσεις Κέδρος, 2013

Γράφει ο Σταύρος Κοσμά Σταυρίδης

(Αποσπάσματα από την παρουσίαση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Κέδρος στις 7 Μαρτίου, 2014, στο “Βιβλιοτρόπιο”, με την παρουσία της συγγραφέως. Παραβρέθηκε και μίλησε επίσης η συγγραφέας Ναταλία Δαδίδου. Διάβασαν η Φρύνη Θετάκη και η Ελένη Καρανταλή).

Όπως κάθε αληθινό έργο τέχνης, έτσι και το καλό λογοτεχνικό βιβλίο, κατά κανόνα μας προσφέρει αισθητική απόλαυση. Ένα καλό μυθιστόρημα, περιέχει και εμπειρίες ζωής, οι οποίες εμπλουτίζουν τον εσωτερικό μας κόσμο, διευρύνουν τον πνευματικό μας ορίζοντα και παράλληλα αυξάνουν την ευαισθησία και την ανθρωπιά μας. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και αυτό που σας παρουσιάζουμε απόψε.

Ως προς το θέμα, κατά την πρώτη ανάγνωση, το κείμενο κινείται σε δυο κύριους άξονες τον κοινωνικό και τον ερωτικό. Η αρχιτεκτονική του δομή, που είναι προϊόν λεπτομερούς σχεδιασμού και ευστροφίας, το κατατάσσει στη μετά-μοντέρνα λογοτεχνία.

Το βιβλίο φέρνει παραστατικά ενώπιόν μας τον άνθρωπο ως άτομο μέσα στην ταραγμένη Ελληνική κοινωνία των ημερών μας. Εξετάζει τη μορφή που παίρνουν οι ανθρώπινες σχέσεις, υπό την επίδραση του οικονομικού παράγοντα, όταν είναι αρνητικός. Θα συναντήσουμε ανθρώπους που γίνονται θύματα της οικονομικής κατάρρευσης και άλλους που αγωνίζονται ηρωικά για να επιβιώσουν.

Η συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά την Ελληνική πραγματικότητα πριν και μετά την κρίση. Την παρουσιάζει αντικειμενικά χωρίς ωραιοποιήσεις και χωρίς την παραμικρή αλλοίωση ή διαστρέβλωση. Η πλαστική της ικανότητα ζωντανεύει μπροστά μας τα κύρια πρόσωπα του έργου, οχτώ τον αριθμό, τα οποία αν και ποικίλλουν ως προς τον χαρακτήρα, μας παρουσιάζονται γνώριμα και οικεία. Καθώς παρακολουθούμε διαδοχικά την προσωπική ζωή του καθενός και τις μεταξύ τους σχέσεις, η πλοκή εμπλουτίζεται, επιταχύνεται και κορυφώνεται σε σασπένς.

Με απλότητα και απέριττο λόγο, η συγγραφέας κατορθώνει να συνθέσει πολλές ιστορίες σε μία, να μεταδώσει έμμεσα νοήματα και ιδέες, που αν αναπτύσσονταν διεξοδικά θα αύξαιναν σημαντικά τον όγκο του βιβλίου. Συνεπώς, πρόκειται για μια λιτότητα παραπλανητική, αφού είναι προϊόν επιμελημένης επεξεργασίας και συμπύκνωσης. Υποδηλώνει ωριμότητα και δημιουργεί ένα απόλυτα προσωπικό ύφος.

Αρχικά παρουσιάζονται τα πρόσωπα, ένα ένα χωριστά, αρχίζοντας από τον Άρη, τον ήρωα του μυθιστορήματος. Γνωρίζουμε τις επιθυμίες, τις ανησυχίες, τις επιδιώξεις τις αρετές και τις αδυναμίες τους. Αποκτούμε σαφέστατη εικόνα για τον τρόπο που ζούνε αλλά και για τον εσωτερικό τους κόσμο. Οι περισσότεροι είναι πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες. Τους συνδέει ο κοινός τόπος εργασίας, η μεταξύ τους γνωριμία και η επίδραση του ενός στη ζωή του άλλου.

Ενόσω εργάζονται στην εταιρεία, δημιουργούν, αμείβονται, διακρίνονται, διεκδικούν αυξήσεις, αναζητούν τον έρωτα. Είναι εξασφαλισμένοι, ανέμελοι και ευχαριστημένοι, κατά το μάλλον ή ήττον. Έχουν απασχόληση, μισθό, ασφάλεια, προοπτικές. Είναι ένας μικρός παράδεισος εφησυχασμού, όπου απουσιάζει το άγχος και η αγωνία, μέχρι τη μέρα που πέφτει σαν κεραυνός εν αιθρία η μεγάλη κρίση που διαρκεί ακόμη. Ο παράδεισος καταστράφηκε και οι κατοικούντες και ευημερούντες μέσα σ’ αυτόν εκδιώκονται. Σαν τους πρωτόπλαστους μένουν γυμνοί έξω απ’ τα γκρεμισμένα τείχη.

Η ανατροπή στο ρυθμό της ζωής τους σηματοδοτεί αντίστοιχες μέσα στο κείμενο. Η ροή της αφήγησης και η διαδοχή των γεγονότων επιταχύνονται και η ανάγνωση γίνεται ακόμη πιο συναρπαστική. Οι πρώην συνεργάτες διασκορπίζονται, μερικοί προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον, αφού τους ενώνει η συναδερφική τους ιδιότητα και η κοινή τους μοίρα.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε άλλον έναν επιδέξιο χειρισμό της συγγραφέως. Δεν τους σπρώχνει και δεν επεμβαίνει στην πορεία τους. Τους δίνει απόλυτη αυτονομία, τους αφήνει στη μοίρα τους. Αυτοί πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις εφεδρικές τους δυνάμεις, να εξαντλήσουν το κουράγιο τους, να επιλέξουν νέο τόπο και τρόπο δράσης. Άλλος θα γυρίσει στην επαρχία, άλλος, ο πρωταγωνιστής Άρης, θα μεταναστέψει στην Αγγλία.

Παρατηρούμε συνεπώς μια αποστασιοποίηση της συγγραφέως από τα πρόσωπα που η ίδια δημιούργησε και δεν σώζει κανέναν, αν δεν μπορεί ο ίδιος να σωθεί. Πρόκειται σαφώς για μια συναισθηματική απομάκρυνση που γίνεται πιο έντονα αισθητή στον θάνατο μιας συμπαθούς ηρωίδας. Προφανώς, την συγγραφέα την ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα η αλήθεια και η αλήθεια είναι απρόσωπη και ψυχρή. Επέλεξε εξ’ αρχής να δει όλο το φάσμα της κρίσης με ρεαλισμό και θα ήταν ασυνέπεια να αλλάξει οπτική για να μας ευχαριστήσει με ωραιοποιήσεις και συναισθηματισμούς. Επίσης, παραμένει προσηλωμένη στην αυτονομία που χάρισε στους ήρωές της και δεν θα ήθελε να τους μετατρέψει σε μαριονέτες για δημιουργία εντυπώσεων. Η αυτονομία υπόκειται στον άτεγκτο νόμο αιτίου και αποτελέσματος ο οποίος δεν εξαιρεί κανέναν. Επιπλέον, η συναισθηματική αποστασιοποίηση εντός του κειμένου αντισταθμίζεται πλήρως από τη ζέστη, την ορμή, τον παλμό της νιότης και της ίδιας της ζωής που σφύζει από την αρχή μέχρι το τέλος.

Η οικονομική κρίση του έθνους βιώνεται από τον κάθε έναν πολίτη χωριστά ως υπαρξιακή κρίση. Το εθνικό πρόβλημα εξατομικεύεται. Ζυγίζεται το ειδικό βάρος της προσωπικότητας του καθενός. Είναι η στιγμή κατά την οποίαν μπορούμε να καταξιωθούμε ως ανθρώπινες υπάρξεις ή να χάσουμε τον εαυτό μας που σημαίνει να χάσουμε τα πάντα. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία της ύπαρξης μια ακραία δοκιμασία τον έναν τον καταστρέφει, τον κάνει κουρέλι και τον άλλον τον ωριμάζει, τον κάνει Άνθρωπο, τον κάνει σοφό. Ο ένας γίνεται κυνικός και μισάνθρωπος, (δεν υπάρχει Θεός, άρα όλα επιτρέπονται κατά Dostoyevsky) ο άλλος γίνεται ευεργέτης της ανθρωπότητας.

Βασικά είναι ατομική ευθύνη του καθενός να διαλέξει.

Από τα πρόσωπα του βιβλίου ο Σπύρος και η Ράνια θα μετακομίσουν στη Θήβα, ο Άρης φαίνεται ότι τελικά εγκαθίσταται οριστικά στην Αγγλία. Ένας πλούσιος θα δώσει αγώνα να επιβιώσει ως φτωχός. Κάποια θα λιποψυχήσει, θα το βάλλει στα πόδια, θα χάσει τη ζωή της. Κάποιος άλλος θα αναζητήσει με πείσμα την ευτυχία του στον έρωτα, σαν αντιστάθμισμα στη συμφορά.

Πέρα από τα στοιχεία δομής και ύφους που αναφέραμε πρέπει να επισημάνουμε και τα εξής χαρακτηριστικά του κειμένου:

1) Γλώσσα: Είναι λιτή, καθημερινή, στρωτή και ευκολονόητη επιτρέπει στο κείμενο να ρέει απρόσκοπτα, εξασφαλίζοντας ένα εύκολο, ευχάριστο και συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Η συγγραφέας με μέθοδο αρχιτεκτονική δημιουργεί ισορροπίες, αναλογίες και επιτυγχάνει το μέτρο σε όλα τα επίπεδα, κάθετα και οριζόντια. Συγκεκριμένα:

Αυτοσυγκράτηση ως προς το συναίσθημα, χωρίς την απουσία του. Υπάρχουν ωραιότατα λυρικά κομμάτια αλλά ποτέ δεν εκτροχιάζονται σε συναισθηματισμούς και καταστάσεις μελό. Αυτά τα λυρικά μέρη τα συναντάμε συνήθως όσες φορές την αφήγηση αναλαμβάνει ο ίδιος ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Άρης. Το κείμενο χαρακτηρίζεται ακόμη από απουσία ιδεολογίας και κρίσης υπέρ ή κατά πολιτικών θέσεων. Με δεδομένη την επικαιρότητα του θέματος, γίνεται αισθητή η απουσία προτάσεων, παραινέσεων και διδαγμάτων.

Τέλος, το μήνυμα του βιβλίου μεταφέρεται με μαεστρία απ’ ευθείας στη σκέψη μας, χωρίς να εκφράζεται πουθενά, παρά μόνον στο τελευταίο κεφάλαιο και αυτό έμμεσα από τον Άρη, μόνον που χρειάζεται να το προσέξουμε. Για την αποσαφήνισή του θα επιλέξουμε την διακειμενική προσέγγιση η οποία μας επιτρέπει να καταθέσουμε ένα άλλο κείμενο, οποιασδήποτε φύσεως προκειμένου να στηρίξουμε τη θέση μας.

Θα γυρίσουμε 27 αιώνες πίσω στον διάσημο στην αρχαιότητα ποιητή Αρχίλοχο και θα τον παραλληλίσουμε με τον πρωταγωνιστή Άρη. Πλάι στα δύο αυτά πρόσωπα θα παραθέσουμε και την Ελλάδα σαν παρουσία μέσα στο βιβλίο, ήδη αναφερθήκαμε στην προσωποποίησή της.

Επισημαίνουμε τα εξής κοινά σημεία: 1ον . Ο Αρχίλοχος, ο Άρης και η Ελλάδα υπέστησαν από μια ήττα. (περιγραφές)

2ον. Η ήττα συνεπάγεται για τα δυο πρόσωπα και για την Ελλάδα μια απώλεια (περιγραφές). 3ον Η απώλεια συνεπάγεται ηθική μείωση (ανάπτυξη).4ον Η ντροπή επιβάλει περισυλλογή και ενδοσκόπηση. 5ον

Ο Άρης και ο Αρχίλοχος επέτυχαν την υπέρβαση.

Ο Άρης δηλώνει ευτυχής που «βρήκε τον εαυτό του», ο δε Αρχίλοχος που έσωσε την ύπαρξή του ή την ψυχή του: (ψυχήν δε εξεσάωσα). (Σχολιασμός υπέρβασης του Αρχίλοχου):Για πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη ιστορία, ένας απλός άνθρωπος, στρατιώτης, γυρίζει την πλάτη του στα δόγματα του τύπου «ή τάν ή επί τάς, όλα ή τίποτα, Όλγα ή τίποτα». Δίνει αξία στην ανθρώπινη ζωή, διακηρύσσει την προσωπική του ελευθερία, αποκτά προσωπικότητα και αυτοδυναμία. Με το ποίημα αυτό γεννιέται ο δυτικός άνθρωπος η υδρόγειος χωρίζεται στα δυο και παραμένει έτσι μέχρι σήμερα.

Και η Ελλάδα; Την υπέρβαση της Ελλάδας μένει ακόμη να την δούμε. Τώρα κάνει περισυλλογή και αυτοέλεγχο. Το αποτέλεσμα εξαρτάται και από μας. Ας ελπίζουμε ότι μετά το πέρας της κρίσης θα είμαστε σε θέση να πούμε κι εμείς: «Ευτυχώς που σώσαμε την ψυχή μας»- την Ελληνική μας ψυχή».

Νόρα Καρατσικάκη - Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος