ΚΕΙΜΕΝΟ: Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
Το τελευταίο διάστημα αποφάσισα να πραγματοποιήσω στροφή προς την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού είδους, το οποίο ανθεί και παράγει αναρίθμητα έργα στους κύκλους της λογοτεχνικής παραγωγής. Ο λόγος για το ιστορικό μυθιστόρημα που σκιαγραφείται από δύο βασικά χαρακτηριστικά: την απόπειρα να αποτυπωθούν με πιστότητα και ρεαλιστικές λεπτομέρειες το πνεύμα, οι συμπεριφορές και εν γένει τα γεγονότα μιας παρελθούσης περιόδου, όλα ενταγμένα στη φύση του λογοτεχνικού πνεύματος και τη χρήση της ελεύθερης φαντασίας από το δημιουργό. Ιστορικοί και φανταστικοί χαρακτήρες συχνά αναμειγνύονται στη χοάνη του συγγραφέα, συνδράμοντας στη δημιουργία μιας μυθοπλαστικής δομής που θα «περπατήσει» αυστηρά σε μια οριοθετημένη ιστορική εποχή.
Συγγραφείς όπως ο Ουόλτερ Σκοτ και ο Λέων Τολστόϊ αναμφίβολα αποτελούν τους κατεξοχήν πρωτεργάτες του είδους που με μπόλικη μαεστρία συνέπλεξαν τη φαντασία με την ιστορικότητα. Ακρογωνιαίος λίθος του ιστορικού μυθιστορήματος είναι προφανώς ο συγγραφέας, ο υπεύθυνος για το ταξίδι του επίδοξου αναγνώστη σε έναν μακρινό κόσμο, καλυμμένο από τη νεφέλη μιας σκονισμένης εποχής, καθώς με την καλπάζουσα φαντασία του καταγράφει αληθοφανείς διαλόγους, τους οποίους τοποθετεί στο στόμα του εκάστοτε πρωταγωνιστή του. Είτε αυτός είναι όντως ιστορικό πρόσωπο μιας περασμένης και ταραχώδους εποχής, είτε πρόκειται για κάποιον σύγχρονό του μελετητή συχνά, ο οποίος ψάχνει ενδελεχώς στα ντουλάπια της ιστορίας και τις περισσότερες φορές είναι η περσόνα του ίδιου του δημιουργού και εκπρόσωπος της ασίγαστης δίψας του για εξερεύνηση.
Έχοντας απολαύσει την ανάγνωση έργων που οι συγγραφείς τους έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη τα τελευταία χρόνια στο απαιτητικό για πολλούς αναγνώστες και λάτρεις του είδους, ιστορικό μυθιστόρημα, όπως οι Φίλιπ Κερ, Ντέιβιντ Γκίμπινς, Μίκα Βάλταρι, Κεν Φόλετ και πολλοί ακόμη, διερχόμενοι ένα φάσμα αλυσιδωτών αιώνων (ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, φαραωνική Αίγυπτος, Μεσαίωνας, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος), θα σταθώ ωστόσο σε ένα βιβλίο, του οποίου πραγματικά ξεχώρισα τόσο τον αυθορμητισμό της γραφής του δημιουργού όσο και την εξωνυχιστική χρήση των ιστορικών πηγών για την περίφημη «Επιχείρηση Ανθρωποειδές». Πρόκειται για το βιβλίο-ντεμπούτο του Γάλλου καθηγητή Λοράν Μπινέ με τον υποβλητικά αινιγματικό ακρωνυμικό τίτλο HHhH. Himmlers Hirn heisst Heydrich-Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ λοιπόν συνθέτει μια πανοραμική εικόνα του Γ’ Ράιχ και της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στην αχλύ της οποίας αναδύεται μια συναρπαστική ιστορία υπέρμετρου ηρωϊσμού και απροσμέτρητης συντροφικότητας, αξίες που αμαυρώνει αντιθετικά η προδοσία και η εκδίκηση. Δεν είναι άλλη από την απόπειρα δολοφονίας «του ξανθού κτήνους», του Ράινχαρντ Χάιντριχ, του πιο επικίνδυνου άντρα της ναζιστικής μηχανής. Η «Επιχείρηση Ανθρωποειδές», μία από τις πιο ηρωϊκές και πιο τολμηρές απόπειρες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου περιγράφεται με τρόπο καθηλωτικό και ενδελεχή από το συγγραφέα.
Σίγουρα θα μπορούσε να παραπονεθεί ο εκάστοτε αναγνώστης κάνοντας λόγο για μία ακόμα πολεμική ιστορία αναδυόμενη από τις στάχτες της σκοτεινής και αιματοκυλισμένης αυτής εποχής. Ωστόσο, δεν είναι έτσι. Όσο δυνατή και αν είναι η ιστορία αυτή από μόνη της, αποκτά το πλήρες ενδιαφέρον της στα χέρια του Μπινέ, καθώς η συγγραφική του πένα συνδυάζει τα πάντα. Μια ουδέτερη, δημοσιογραφική και ειλικρινή αφήγηση, υπογεγραμμένη από την ενστικτώδη γραφή ενός λογοτέχνη που ξέρει πολύ καλά να επινοεί ιστορίες που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον.
1942. Κατεχόμενη Τσεχοσλοβακία. Ο Τσέχος Γιόζεφ Γκάμπτσικ και ο Σλοβάκος Γιαν Κούμπις, σταλμένοι από το Λονδίνο, πέφτουν με αλεξίπτωτο κάπου κοντά στην Πράγα. Σκοπός τους να δολοφονήσουν το δεξί χέρι του Χάινριχ Χίμλερ και αρχηγό των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών, Ράινχαρντ Χάιντριχ. Η αποστολή τους είναι τρομερά δύσκολη. Αλλά εκείνοι δεν φοβούνται. Αγαπούν υπέρμετρα την κατεχόμενη πατρίδα. Αν και η ιστορία είναι εξαιρετικά εντυπωσιακή και τολμηρή, η συγγραφική δεινότητα του Γάλλου δεν μένει σε μια στείρα αναπαραγωγή των ιστορικών γεγονότων, όπως συνέβησαν. Αντίθετα, διανθίζει το κείμενό του με περιπαικτικά αυτοαναφορικά σχόλια για την ενδελεχή και κοπιαστική έρευνά του, δίνοντας χώρο στον προβληματισμό του σε ποιο βαθμό η συμπεριφορά των υπαρκτών προσώπων μπορεί να «φανταστικοποιηθεί» σε μια ιστορική νουβέλα, χωρίς στην ουσία να κρύβει πόση γοητεία του ασκεί αυτή η ιστορία, από την πρώτη στιγμή που ήρθε σε επαφή μαζί της, όταν ήταν ακόμα παιδί!
Για το λόγο αυτό δεν παίρνει ελαφρά το θέμα της ιστορίας, καθώς φροντίζει συχνά-πυκνά μέσα στο βιβλίο να μας το θυμίζει. Επομένως, με εφαλτήριο αυτή την επιδίωξη διαμορφώνεται μια αρκετά ιδιαίτερη γραφή. Ο συγγραφέας παρεμβαίνει συχνά στο κείμενο-από την εμμονική του προσήλωση στο ρεαλισμό και την ατόφια πραγματικότητα μέχρι τον πανικό που τον καταλαμβάνει όταν δεν ξέρει ή «φθονεί» την έρευνα των συναδέλφων του-είναι παρών. Είναι αυτή ακριβώς η πτυχή του βιβλίου που δίνει μια αναγνωστική απόλαυση: ουσιαστικά είμαστε μαζί του όταν γράφει το βιβλίο. Κρυφογελάμε με τα σαρκαστικά του σχόλια, όταν αναφέρεται στον χοντρο-Γκέρινγκ ή όταν παρομοιάζει τον Χίμλερ με ποντίκι. Σαν να ακούς έναν ταλαντούχο φίλο να σου διηγείται τις ιστορικές του αναζητήσεις. Οξύτατο, γρήγορο, πικρό, ελπιδοφόρο, το HHhH είναι ένα γνήσιο μετα-μυθιστόρημα. Στο τέλος θα έχεις ήδη μοιραστεί με το συγγραφέα την κενότητα και τη ματαίωση. Μετά θα ψάξεις να μάθεις κι άλλα για τον Γκάμπτσικ, τον Κούμπις, τον Βάλτσικ, τον θρυλικό κατάσκοπο Α-54.
«Πιστεύεις στη δικαιοσύνη αλλά και στην εκδίκηση. Είσαι γενναιόψυχος, θεληματικός και προικισμένος. Είσαι έτοιμος να πεθάνεις για την πατρίδα σου…Είσαι ένας άνθρωπος απλός. Είσαι άνθρωπος. Είσαι ο Γιόζεφ Γκάμπτσικ ή ο Γιαν Κούμπις και σε λίγο θα γραφτείς στην Ιστορία».
«Ο Χάιντριχ έχει καθυστερήσει…Είμαι βέβαιος πως είναι βέβαιοι πως η ευκαιρία χάθηκε…Ο Χάιντριχ δεν καθυστερεί ποτέ. Δεν θα έρθει. Μα δεν έγραψα εγώ ολόκληρο βιβλίο για να με στήσει ο Χάιντριχ…Βγάζει ένα αυτόματο. Στρέφει το όπλο προς το μέρος σου. Σημαδεύει. Πυροβολεί…»
«18 Ιουνίου 2008…Είναι δώδεκα το μεσημέρι, οι οχτακόσιοι άντρες των SS χρειάστηκαν κοντά οχτώ ώρες για να τα βγάλουν πέρα με εφτά ανθρώπους…»
*Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά σε μετάφραση Γιώργου Ξενάριου το 2015 και παρουσιάστηκε από τον ίδιο το συγγραφέα στη Διεθνή έκθεση βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, πέρυσι.
Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
Φιλόλογος
