Για ένα ποίημα αφιέρωση σε μια ‘ηγερία’ μούσα που είναι αφιέρωση στην ίδια την ποίηση του ποιητή.
Ποιητής μεταφραστής και πεζογράφος ο Αγρινιώτης Πέτρος Δήμας μας άφησε ένα έργο αναγνωρισμένης αισθητικής αξίας με μορφική τελειότητα, έργο υψηλής ποιότητας αν και υπήρξε ολιγογράφος – κρίνοντας απ’ το έργο που διοχέτευσε ο ίδιος στην ‘αγορά’ του κόσμου, (10 ποιήματα όλα κι όλα, τέσσερα διηγήματα αλλά και μερικές υπέροχες μεταφράσεις με κοπιαστική προσπάθεια για απόδοση της μορφής) γιατί ενδεχομένως να υπάρχουν λογοτεχνικά του κοσμήματα αμπαρωμένα σε κάποια συρτάρια και να περιμένουν την ώρα τους…
Δυστυχώς τον πρωτάκουσα όταν πέθανε, ειρωνεία που φροντίζει να επαναλαμβάνεται τακτικά όσον αφορά κάποιους αξιόλογους λειτουργούς του πνεύματος. Και είναι ακράδαντη πεποίθησή μου πως αν δεν ήταν ‘αυτόχθων’ της επαρχίας θα είχε λάβει διθυραμβικότερες κριτικές από το υδροκέφαλο κλεινόν άστυ και μια εγκωμιαστικότερη θέση στα ποιητικά δρώμενα της Ελλάδας! Η κομψοέπεια των εκφράσεών του δείχνουν άνθρωπο ποιητικής καλλιέργειας με ένα ξεχωριστό δικό του ‘παρνασσικό’ μικρόκοσμο. Φαίνεται, όμως, πως πρέπει να καταβάλλουμε μεγαλύτερο μόχθο και αγώνα εμείς οι ‘επαρχιώτες’ για την προβολή όχι των δήθεν αλλά των όντως αξιόλογων έργων της τέχνης.
Το πρώτο ποίημα του που είχα τη χαρά να διαβάσω ήταν το Αφιέρωμα, το οποίο γραμμένο λίγα χρόνια πριν από τον πόλεμο του 40, είναι ένα μικρό αριστούργημα, έργο ερωτικό, λυρικό αλλά και αυτο-αναφορικό, το οποίο συμπυκνώνει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, την ποιητική του ψυχοσύνθεση, τη νοοτροπία του ως δημιουργός δρων στο βασίλειο των λέξεων και του ονείρου. Το παραθέτω αυτούσιο εδώ:
Τα πρωτοβρόχια αρχίζανε νωρίς στην Κυραβγένα.
Θυμάσαι;… Στην απόμερη σε πρόσμενα σπηλιά,
Κι ερχόσουν! Ήταν τα λινά γοβάκια σου βρεγμένα,
Μύριζαν κρίνα και βροχή τα σκόρπια σου μαλλιά.
Ερχόσουν μέσα στο φαρδύ παλτό σου διπλωμένη,
Κι αηδόνιζε το φτερωτό σου βήμα, κι η φωνή.
Έγερνες στην αγκάλη μου σαν λιποθυμισμένη,
Κι ήσουν, κάπου απ’ τη σχολική ποδούλα σου, γυμνή.
Α, πώς χτυπούσε η φλογερή καρδιά σου, πώς μιλούσε
Το λαγγεμένο χέρι σου, τ’ αχείλι σου, η ματιά!
Το κρύο φεγγάρι, ανάμεσα απ’ τα ελάτια, αστροβολούσε.
Με κεδρόξυλα ανάβαμε στο διάσελο φωτιά.
Αχ, έλα! Ας ήτανε να ‘ρθεις από τα Περασμένα,
Δροσάτη αγάπη, μάγεμα των είκοσι χρονώ!
Τα πρωτοβρόχια αρχίσανε νωρίς στην Κυραβγένα,
Κι είναι, χωρίς το βλέμμα σου, το δάσος σκοτεινό.
Μορφικά πρόκειται για έργο παραδοσιακής τεχνοτροπίας ιαμβικού ρυθμού, ο οποίος λόγω της φύσης του δίνει ταχύτητα στο ποίημα και δένοντας με το σημαινόμενο του προσδίδει μια παιχνιδιάρικη νότα, αυτή που έχει κάθε έρωτας, χωρίς να χαλάει την τραγικότητα της απώλειας που διέπει το ποίημα από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο στίχο και καθορίζει την ατμόσφαιρά του. Στροφές τετράστιχες με ομοιοκαταληξία πλεχτή, κλασσική τεχνική η οποία θα έλεγε κανείς πως δένει με την ατμόσφαιρα του ποιήματος και τα δίπολα έρωτας – πόνος, παιχνίδι/ ανεμελιά – απώλεια. Η ρίμα δίνει το δικό της ρυθμό ο οποίος ‘πλέκει’ μεταξύ τους τις δύο άκρες των διπόλων σε ένα υφαντό με εικόνες ξενοιασιάς και πόνου συνάμα. Αισθητικά η μορφή δηλώνει την τελειομανία του ποιητή για το τελικό έργο, πράγμα που υποφώσκει και στα άλλα ποιήματα του αλλά και στις μεταφράσεις που έκανε ποιημάτων Γάλλων κλπ. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο ποιητής νεουργεί τα παλαιά μέτρα χωρίς το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να φαίνεται ξεκομμένο από την εποχή μας. Αντιθέτως, απλώνει ρίζες βαθιές στον προβληματισμένο αναγνώστη και του δίνει μιαν αίσθηση της αληθινής ποίησης χωρίς υστερίες, πομπώδες ύφος, πομφόλυγες ή την προχειρότητα που διέπει πολλά ποιήματα σήμερα, δυστυχώς! Εδώ υπάρχει λιτότητα στην έκφραση αλλά και εσωτερική ποιητική ευγλωττία.
Χτυπώντας ευαίσθητες χορδές, καμωμένες από την αθωότητα των παιδικών και εφηβικών μας χρόνων, το Αφιέρωμα μπορεί να προκαλέσει δάκρυα και πόνο βουβό και στον πιο αδιάφορο αναγνώστη. Όλες οι λέξεις με το σημασιολογικό τους φορτίο και τις συνυποδηλώσεις τους επιτυγχάνουν το σκοπό τους: την έκφραση του αισθήματος του ποιητή και τη μεταφορά του στον αναγνώστη ο οποίος γίνεται κοινωνός της ψυχικής κατάστασης του δημιουργού.
Απλές λέξεις βαλμένες στο λυρικό χυτήριο του ποιητή και βγαλμένες απ’ τα βάθη της καρδιάς του που ερωτεύθηκε αληθινά: λινά γοβάκια βρεγμένα, μαλλιά που μύριζαν κρίνα και βροχή, βήμα φτερωτό που αηδόνιζε, η λυποθιμιά, η σχολική ποδούλα και κάτου απ’ αυτή γυμνή, φλογερή καρδιά που μιλούσε, λαγγεμένο χέρι, αχείλι, ματιά και και όλη η τελευταία στροφή, ένας έρωτας κι ένας πόνος, μια γλυκύτητα, μια τρυφερότητα που τη νιώθει και ο αναγνώστης και δάκρυα τού ’ρχονται. Και πάνω απ’ όλα ούτε μια παραπανίσια λέξη! Η κάθε λέξη κι ένας λίθος στη σωστή θέση στο ποιητικό οικοδόμημά του. Η Κυραβγένα, ‘σήμα κατατεθέν’ της περιοχής του Αγρινίου, το κρύο φεγγάρι που αστροβολούσε, τα ελάτια, τα κεδρόξυλα και η φωτιά, τα πρωτοβρόχια σκηνές της φύσης, σκηνές βουκολικές που παραπέμπουν σε ποίηση άλλων εποχών αλλά και τόσο επίκαιρες και τόσο δεμένες με τον πρωταρχικό πυρήνα του ποιήματος: τον έρωτα που χάθηκε κι είναι χωρίς το βλέμμα σου [της Παυλίνας, όπως ο ίδιος την αποκαλούσε], το δάσος σκοτεινό. Ένα ποίημα αφιέρωμα στην χαμένη αγάπη, στον πόνο, την απώλεια αλλά και κάτι παραπάνω.
Γιατί, το Αφιέρωμα με το μορφικό παραδοσιακό του σχήμα, ενδεικτικό της τελειομανίας του ποιητή και με το περιεχόμενο του το οποίο εμφανίζεται και στα άλλα ποιήματα αλλά και στα διηγήματα του, καθίσταται, κατά την ταπεινή μου γνώμη, αυτο-αναφορικό για τον Πέτρο Δήμα, μια ποιητική δήλωση για το πώς έβλεπε και βίωνε την υψηλή τέχνη της ποίησης αλλά και ένας πίνακας όπου εικονίζονταν τα συναισθηματικά στοιχεία που καθόρισαν τα κυριότερα σημαινόμενα της τέχνης του, την αίσθηση της αγάπης και της απώλειάς της αλλά και της φυσιολατρίας του. Το ποίημα τούτο συμπυκνώνει και συνοψίζει λοιπόν τα κύρια υλικά της τέχνης του ή θα τόλμαγα να πω ότι είναι, ως αντιπροσωπευτικός συγκερασμός της ποιητικής ψυχοσύνθεσης του Πέτρου Δήμα, ο πυλώνας της ποιητικής τέχνης του.
Το Αφιέρωμα είναι λοιπόν ένα αριστούργημα, κατά τη γνώμη μου πάντα, άξιο να αντιπροσωπεύει τον ποιητή στις ανθολογίες και ένας καθρέπτης της εσωτερικής κραυγής του ποιητή προς το ποιητικό γίγνεσθαι. Άλλωστε, και μόνο η τελευταία στροφή, κορύφωση της οδύνης και του ποιητικού οίστρου, είναι από μόνη της ένα ποίημα, που θέλω να το ξαναδιαβάζω και να το ξαναδιαβάζω και να μην το χορταίνω!
Αλλά θα σταματήσω εδώ. Είναι τόσα πολλά που θέλω να πω γι’ αυτό που φοβάμαι ότι με την πολυλογία θα θολώσω την ομορφιά του…
Βασίλης Μιχ. Κομπορόζος
Βιβλιογραφία:
Τα Ποιήματα και τα Διηγήματα, Πέτρος Δήμας, Εκδ. Σοκόλη, β’ έκδοση, Αθήνα 2002
Αφιέρωμα στον Πέτρο Δήμα, περιοδικό Παρουσία, τεύχ. 32, Απρίλιος- Ιούνιος 2005
Ομιλίες των κ. Θ. Μ. Πολίτη, κ. Αθανασίου Παλιούρα και κ. Χρήστου Τζούλη σε εκδήλωση προς τιμήν του Πέτρου Δήμα από το Φιλολογικό και Λογοτεχνικό Όμιλο Αγρινίου «Κώστας Χατζόπουλος» (27 Μαΐου 2006).
