Κείμενο: Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
Χαζεύοντας το τελευταίο διάστημα λίστες με αναμενόμενες ταινίες μέχρι το τέλος του έτους και προσπαθώντας να «ανακαλύψω» κάποια με «άρωμα λογοτεχνίας», εμπνευσμένη από κάποιο διάσημο μυθιστόρημα ή αφιερωμένη σε κάποια σημαίνουσα ποιητική μορφή, έπεσα πάνω σε έναν διακριτικό τίτλο που μου τράβηξε το ενδιαφέρον. «A quiet passion»-Ήσυχο πάθος, κατά λέξη στα ελληνικά, το όνομα της ταινίας που όπως με ενθουσιασμό πληροφορήθηκα αποτελεί βιογραφία της σημαντικότερης γυναικείας πένας του αμερικανικού ποιητικού 19ου αιώνα. Ο λόγος για την «ερημίτισσα» ποιήτρια Έμιλυ Ντίκινσον, μια από τις πιο εκλεπτυσμένες ποιητικές μορφές και προσωπικά ιδιαιτέρως αγαπητή!
Η αλήθεια είναι πως συνάντησα την τολμηρή ποιήτρια που άλλαξε μια για πάντα τον ρου της αμερικανικής ποίησης εντελώς τυχαία, ύστερα από παρότρυνση πολύ αγαπημένου προσώπου. Πραγματικά, η εντύπωση που γεννήθηκε από την πρώτη ανάγνωση των καλαίσθητων και συναισθηματικά φορτισμένων ποιημάτων της είναι ακόμα και τώρα, μετά από ενασχόληση με τις δημιουργίες της, ανεξίτηλη. Πέθανα για την ομορφιά, κι αφού μ’απόθεσαν στο χώμα, κάποιος που πέθανε για την αλήθεια, κειτόταν στο διπλανό μου δώμα. Με ρώτησε ψιθυριστά «γιατί έχω σβήσει;» Του είπα, «Για την ομορφιά». «Κι εγώ για την αλήθεια-μοιάζουνε τα δυο, είμαστε αδέρφια», είπε. Στίχοι σαν και αυτούς έχουν τη δύναμη και έλκουν τον επίδοξο και ασίγαστο αναγνώστη σε ιδεαλιστικές προσεγγίσεις, σχετιζόμενες με το παράδοξο της Τέχνης και της Αλήθειας, τη μεταξύ τους σχέση και συμπόρευση, ακόμα και την απόλυτη ταύτισή τους. Αυτή είναι η ποίηση της μελαγχολικής Έμιλυ. Φύση, έρωτας, θάνατος αποτελούν τις αιώνιες σταθερές που οικοδομούν το σώμα της ιδιάζουσας ποιητικής της γραφής.
Το κορίτσι που κατορθώνει να φτάσει την προσωπική ποίηση στο απόγειό της γεννιέται στο Άμχερστ της Μασαχουσέτης το 1830 και ζει μια απομονωμένη ζωή στο πατρικό κτήμα και το δωμάτιό της με ελάχιστες επαφές, όπου και πεθαίνει το 1886. Σε όλο αυτό το διάστημα της μοναχικότητάς της η Έμιλυ μεγαλουργεί, έχοντας συντροφιά τους αγαπημένους της Άγγλους Μεταφυσικούς ποιητές του 17ου αιώνα. Πλάσμα αποκομμένο από την «κανονική ζωή», αποτραβηγμένο, αλλά μυστικά αφιερωμένο στην τέχνη της, κινείται στα όρια του αλλόκοτου, εκπληρώνοντας ταυτόχρονα τον μύχιο πόθο κάθε δημιουργού: να μεταγγίσει τους καρπούς μιας ανώτερης ποίησης.
Το μεγαλύτερο μέρος της ποίησής της γράφτηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, ωστόσο η ίδια θεωρείται πρόδρομος του Μοντερνισμού. Ο τρόπος γραφής της δεν είναι σύμφωνος με τους ποιητικούς ή γραμματικούς κανόνες της περιόδου. Με την έλευση της μοντερνιστικής ποίησης, η Έμιλυ Ντίκινσον άλλαξε το ποιητικό σύμπαν, εξελίσσοντας ένα τολμηρό στυλ και χαράσσοντας τη δική της πορεία στην αμερικανική ποίηση.
Ενσαρκώνοντας με απόλυτη επιτυχία το ιδεώδες κάθε ποιητή-διαχρονικότητα και έκφραση της εποχής τους-το πουριτανικό και προτεσταντικό περιβάλλον, στο οποίο έζησε η γλυκιά Έμιλυ, σε συνδυασμό με τα δραματικά γεγονότα του αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου σημάδεψαν την ώριμη ποιητική της δημιουργία και την αποξένωσαν ακόμα περισσότερο. Η αδιαφιλονίκητη δύναμη της Φύσης και των στοιχείων της διαπερνά τη λαμπρή ποίησή της, χαρίζοντάς της ζωντάνια, καθαρότητα, ειλικρίνεια και αθωότητα, τα απλά συστατικά της μεγαλειώδους γραφής της. Δημιουργικά περνά στα έργα της και το δίπολο θάνατος-αθανασία, με το οποίο η ποιήτρια αποκτά εμμονική σχέση, ενώ δεν λείπουν τα βιβλικά θέματα και οι θρησκευτικοί προβληματισμοί.
Στη γραφή της επέλεξε μια εντελώς δική της πρωτοποριακή, για την εποχή, τεχνική. Σχεδόν αγνόησε το Συντακτικό, τη Γραμματική και τους κανόνες τους, ακολούθησε δικό της ρυθμό, χρησιμοποίησε παύλες σε υπερβολικό βαθμό και έγραψε για πρώτη φορά ελεύθερο στίχο στην αγγλική γλώσσα. Για όλους αυτούς τους λόγους η κυρία Ντίκινσον αποτελεί «στοίχημα» τόσο για κριτικούς, όσο για μεταφραστές και φιλολόγους! Χωρίς να προσδοκά καμιά αναγνώριση και γράφοντας προσωπικά και απομονωμένη, αφέθηκε στην έκσταση της γραφής και οδηγήθηκε σε μια ποίηση υψηλών κατακτήσεων.
Τα ποιήματά της, στα οποία ποτέ δεν χρησιμοποιούσε τίτλους, αν και πολλές φορές τείνουν να είναι σκοτεινά και μελαγχολικά από άποψη θεματολογίας, σου αφήνουν σχεδόν πάντα μια αίσθηση παιγνιώδη και έναν κεφάτο προβληματισμό. Ανεπηρέαστη από τους τύπους και τη γνώμη των πολλών, κατόρθωσε να σπάσει πολλές «νόρμες» και να δημιουργήσει κάτι εντελώς δικό της, ένα αποκύημα του ψυχισμού της. Ο Χάρολντ Μπλουμ τη χαρακτήρισε το 1994 ως «τη μεγαλύτερη ποιήτρια της Δύσης».
Και στα ελληνικά έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αρκετές σοβαρές προσπάθειες ενασχόλησης με την ιδιαίτερη ποιητική γραφή της Έμιλυ Ντίκινσον και τις πτυχές της ζωής της που χάνονται στα βάθη μιας διαρκούς μελαγχολίας αλλά και μιας δημιουργικής απομόνωσης. «Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά» διακυρήσσει η μοναδική ποιήτρια, καθώς ολόκληρη η εργογραφία της παρέμεινε ανέκδοτη και κρυμμένη μέχρι και το θάνατό της, όταν η αδερφή της Λαβίνια ανέλαβε την έκδοση των ποιημάτων της «πολυγραφότατης» Έμιλυ.
Ας μιλήσει όμως η ίδια η ποιήτρια:
«An Everywhere of Silver – «Ένα Παντού από Ασήμι
With Ropes of Sand – Με τα Σχοινιά του από Άμμο
To keep it from effacing – Για να κρατούν-μη σβήσει
The Track called Land». – Το Ίχνος που λέγεται Στεριά».
«Her breast is fit for pearls, – «Στο στήθος της πρέπουνε πέρλες,
But I was not a “Diver.” – Μα εγώ δεν ήμουνα «Δύτης»-
Her brow is fit for thrones – Στο μέτωπό της ταιριάζουνε θρόνοι
But I had not a crest. – Μα εγώ δεν έχω οικόσημο.
Her heart is fit for home – Η καρδιά της ταιριάζει σε σπιτικό-
I—a Sparrow—build there – Ένα Σπουργίτι Εγώ-θα κτίσω εκεί
Sweet of twigs and twine – Την αιώνια και γλυκιά μου φωλιά
My perennial nest». – Από νήμα μαζί και κλαδιά».
(Οι μεταφράσεις των ποιημάτων είναι του Κώστα Λάνταβου από την ποιητική συλλογή Emily Dickinson Έλα στον κήπο μου και το παρόν άρθρο εξαιρετικά αφιερωμένο στο πρόσωπο που μου γνώρισε την ποιήτρια αυτή).
Μαρία Αδ. Κωνσταντίνου
